13-6 تابلوهاي توزيع نيرو، تجهيزات، وسايل حفاظت و كنترل

13-6-1 كليات

13-6-1-1 ساختمان تابلوها

تابلوي برق محفظهايست كه داراي تجهيزات و وسايل الكتريكي مورد نياز براي تغذيه و يا حفاظت و كنترل مدارهاي الكتريكي مي باشد. تابلو مي تواند از يك يا چند صفحه از جنس عايق، كه جاذب رطوبت و خودسوز نباشد (فيبر الكتريكي و يا پليمرهاي تقويت شده) تشكيل شده و يا تمام فلزي باشد. چنانچه تابلو در محلي كه افراد غيرمتخصص در آن رفت و آمد ميكنند نصب شده باشد نبايد هيچ يك از قسمت هاي برقدار آن در دسترس يا قابل لمس باشد. به عبارت ديگر تابلو، بايد با صفحات يا درهاي عايق (فيبر الكتريكي و يا پليمرهاي تقويت شده) و يا فلزي محصور شده باشد. براي دسترسي به قسمت هاي برقدار تابلو بايد بتوان صفحات محافظ يا درهاي سرويس آن را، با استفاده از نوعي ابزار، باز و يا پياده كرد. علاوه بر اين، در چنين محل هايي تابلو بايد مجهز به درِ قفل شو باشد، به نحوي كه كليه كليدهاي حفاظتي و لوازم و تجهيزات كنترل تابلو در پشت آن قرار گرفته باشد.

13-6-1-1-1 چنانچه تابلو مجهز به كليدهاي كنترل روشنايي و يا فرمان و نظاير آن باشد، مكانيزم هاي قطع و وصل، فرمان، كنترل و غيره مي توانند موقع قفل بودن در تابلو در دسترس باقي بمانند و از محل نصب آن ها نبايد امكان دسترسي به ترمينال آن ها و يا داخل تابلو، وجود داشته باشد.

13-6-1-1-2 براي كمك به خنك شدن لوازم داخلي تابلو مي توان آن را به منافذ عبور هواي خنك كننده و يا فن مجهز به ترموستات، تجهيز كرد، مشروط به اينكه قسمت هاي برقدار تابلو در مقابل نفوذ آب محافظت شده و تابلو داراي درجه حفاظت مناسب در محل نصب آن باشد.

13-6-1-1-3 در مناطقي كه احتمال تعريق تابلوها وجود داشته باشد، تمهيدات لازم براي جلوگيري از تعريق تابلوها پيش بيني گردد.

13-6-1-1-4 تابلو بايد مطابق استانداردهاي ملي يا بينالمللي معتبر ساخته شود.

13-6-1-1-5 تابلو ممكن است از يك يا چند منبع براي مصارف مستقل تغذيه شود مانند منبع عادي (نرمال)، منبع اضطراري، منبع برق بدون وقفه و غيره. در اين مقررات آن قسمت از تابلو كه از يك منبع مستقل تغذيه مي شود يك تابلو به حساب مي آيد.

13-6-1-2 مشخصات اصلي الكتريكي تابلوها تابلوها بايد با مقررات زير مطابقت كنند:

الف) هر تابلو بايد به يك كليد اصلي جدا كننده قابل قطع و وصل زيرِ بار و يا كليد خودكاري كه بعنوان كليد مجزاكننده هم عمل نمايد مجهز باشد. جريان نامي اين كليد بايد متناسب با شرايط مورد نياز مصارف و حداقل برابر جريان مصرفي كل تابلو باشد و جريان نامي ايستادگي كليد در برابر اتصال كوتاه نبايد كمتر از جريان اتصال كوتاه احتمالي در محل نصب آن باشد.

1. هر تابلو بايد به وسيله حفاظتي (كليد خودكار، فيوز) مخصوص خود مجهز باشد. جريان نامي وسيله حفاظتي متناسب با شرايط مورد نياز مصارف تغذيه شونده توسط آن تابلو و همچنين حداقل جريان نامي و يا جريان مصرفي كل تابلو انتخاب ميشود. چنانچه تابلو با مدار مختص به آن از طريق تابلوي بالادست تغذيه شود، وسيله حفاظتي آن مدار مي تواند وسيله حفاظتي تابلو نيز به شمار آيد و نيازي به پيشبيني وسيله حفاظتي مجزا در تابلو نخواهد بود.

تبصره 1: بدين ترتيب تنها تابلوهايي بايد داراي فيوز يا كليد خودكار اصلي باشند كه به صورت انشعابي (با استفاده از مفصل يا ترمينال) از يك مدار تغذيه مي شوند (يعني يك كابل يا مدار چند تابلو را تغذيه كند).

تبصره 2: چنانچه وسيله حفاظتي اصلي تابلو از انواع كليدهاي خودكار، كه داراي مشخصات كليد جداكننده نيز هستند، انتخاب شود، از اين كليد مي توان براي هر دو منظور حفاظت و جداكردن استفاده كرد.

پ) چنانچه تابلو علاوه بر كليد اصلي جداكننده به فيوز نيز مجهز باشد، فيوز بايد بعد از كل يد

(در طرف مصرف كليد) نصب شود. در اين حالت، تعويض فيوز درحالت بي بار امكان پذير خواهد بود.

1. مدار تغذيه كننده وسايل كنترل و اندازه گيري كه از سيستم برق تابلو تغذيه مي شود، بايد داراي وسيله حفاظتي مناسب خود باشد.
2. اگر در يك تابلو از كليدهاي مينياتوري استفاده شود، بايد يك سري فيوز يا كليد خودكار محدودكننده جريان اتصال كوتاه، بالا دست آن ها در تابلوي مورد بحث و يا در تابلوي بالادست وجود داشته باشد. در صورت استفاده از فيوز، جريان نامي فيوز بالادست كليدهاي مينياتوري، نبايد از مقادير زير بزرگتر باشد:

• اگر جريان نامي قطع اتصال كوتاه يك يا چند كليد مينياتوري تا 5/1 كيلو آمپر باشد، 63 آمپر
• اگر جريان نامي قطع اتصال كوتاه يك يا چند كليد مينياتوري 3 تا 10 كيلوآمپر باشد، 100 آمپر تبصره: قدرت قطع كليدهاي مينياتوري در اتصال كوتاه كم است، براي همين دليل، بايد در برابر جريان هاي اتصال كوتاه احتمالي بيش از ظرفيت آنها محافظت شوند.

ج) كليه تابلوها، اعم از يك فاز و سه فاز، علاوه بر شينه ها يا ترمينال هاي مربوط به قسمت هاي برقدار، (فازها و خنثي) بايد براي وصل هادي هاي حفاظتي (PE) يك شينه يا ترمينال داشته باشد. قابليت هدايت الكتريكي شينه يا ترمينال هادي حفاظتي بايد نظير هادي هاي برقدار باشد. شينه يا ترمينال هادي حفاظتي بايد با نوعي قطعه اتصال دهنده قابل پياده كردن هم اندازه شينه، به شينه يا ترمينال خنثي قابل وصل باشد. وصل و پياده كردن قطعه اتصال دهنده بايد فقط به كمك نوعي ابزار امكان پذير باشد. چنانچه مدار تغذيه كننده تابلو داراي هادي مشترك حفاظتي – خنثي باشد، اين هادي به شينه حفاظتي وصل و سپس به كمك قطعه اتصال دهنده ياد شده به شينه يا ترمينال خنثي اتصال داده مي شود (پيوست شماره 1 و شكل شماره پ1-3:1).

كليه سيم كشي هاي داخلي تابلو بايد با هادي هاي مسي عايق دار مناسب با ولتاژ و جريانهاي نامي و مجاز وسايل حفاظتي و مطابق استانداردهاي مربوط به ساخت تابلو انجام شود. چنانچه شينه ها محكم و ثابت نصب شده باشند، مي توانند بدون عايق بندي باشند، ولي ترجيح دارد كه رنگ آميزي شده باشند.

چ) شينهها و ترمينال ها بايد داراي علامتگذاري مناسب، مشخص و دائمي زير باشند:

L1 ,L2 ,L3 : فازها N : خنثي

حفاظتي – خنثي : PEN حفاظتي : PE

مدارهاي خروجي، كليدها، فيوزها و ديگر تجهيزات نصب شده بايد داراي برچسب هاي مشخص و دائمي باشند تا بتوان آنها را شناسايي كرد.

ح) بدنه تابلو بايد مجهز به ترمينال علامت گذاري شده اتصال زمين باشد و اين ترمينال به شينه يا ترمينال حفاظتي (PEN يا PE) وصل شود.

در تابلوهايي كه كليه مدارهاي ورودي و خروجي آن داراي هادي مشترك حفاظتي – خنثي (PEN) (پيوست شمار ه1 و شكل شماره پ1-2:1) هستند، مي توان از نصب شينه حفاظتي (PE) صرفنظر كرد.

13-6-1-3 محل نصب تابلوها

13-6-1-3-1 چنانچه تابلو در اتاقي مخصوص اين كار نصب شده باشد و تنها افراد متخصص و مجاز اجازه رفت و آمد به آن را داشته باشند، مي توان از تابلوهاي نوع باز استفاده كرد، در اين مورد بايد مقررات رديف 13-5-3-4 مراعات شود.

13-6-1-3-2 اگر تابلو در فضاي عمومي كه افراد غيرمتخصص در آن ها رفت و آمد مي كنند نصب شود، فضاي محدود به كف اصلي و سقف اصلي محل نصب تابلو و عمق آن كه برابر عمق تابلو است، فضاي اختصاصي تابلو به حساب مي آيد.

در اطراف تابلو بايد فضاي كافي براي انجام عمليات و تعميرات و بازديد و غيره وجود داشته باشد.

13-6-1-3-3 از محل نصب تابلو اعم از اتاق مخصوص يا فضاي اختصاصي نصب تابلو هيچگونه دودكش يا لوله هاي حامل آب، گاز، لوله هاي سيستم هاي برودتي و حرارتي و ساير سيستم هاي تأسيسات مكانيكي و غيره نبايد عبور نمايد يا آن را قطع كند.

13-6-1-3-4 در صورتي كه تابلوهاي فوق در فضاي عمومي نصب شده باشند، حداقل فاصله نصب تابلوها (فضاي نصب اختصاصي آن ها) از لوله هاي آب، لوله هاي سيستم هاي برودتي و حرارتي و ساير لوله هاي سيستم هاي تأسيسات مكانيكي، برابر 30 سانتي متر مي باشد و نيز براي فضاي نصب تابلوهاي مذكور بايد يك ديوار جداكننده مناسب، جهت جداسازي تابلوهاي برق از لوله ها، در نظر گرفته شود.

13-6-1-3-5 فاصله كنتور گاز طبيعي با كنتور برق (تابلو كنتور برق و يا تابلوهاي برق فشارضعيف) نصب شده در فضاي عمومي، بايد حداقل 50 سانتي متر باشد (مبحث 17 مقررات ملّي ساختمان).

13-6-2 تجهيزات، وسايل حفاظت و كنترل

13-6-2-1 فيوزها

13-6-2-1 -1 از فيوزها مي توان به عنوان وسيله حفاظتي در موارد زير استفاده كرد:

الف) حفاظت مدارها: در برابر جريانهاي اتصال كوتاه و اضافه بار

ب) حفاظت دستگاه ها: در برابر جريان اتصال كوتاه

پ) تأمين ايمني: درصورت اتصال كوتاه بين يك هادي فاز با بدنه هاي هادي و يا هادي حفاظتي (PE) و يا هادي حفاظتي – خنثي (PEN) (پيوست شماره 1)

13-6-2-1-2 فيوزهاي پيچي بايد مجهز به قطعه محدودكننده فشنگ پذيري (ته فشنگ ) باشند تا جايگزيني با فشنگي كه جريان نامي آن بيشتر از فشنگ مورد نظر است امكانپذير نباشد.

13-6-2-1-3 خارج و داخل كردن فيوزهاي تيغه اي يا چاقويي بايد فقط با استفاده از فيوزكش عايق امكان پذير باشد.

13-6-2-1-4 هنگامي كه فيوز پيچي بسته و كامل شده است هيچ يك از قسمت هاي برقدار فيوز، از جمله ترمينال هاي آن ها نبايد در دسترس يا قابل لمس باشند. قطب ته پايه فيوزهاي پيچي بايد به طرف تغذيه مدار (فاز) وصل شده باشد.

13-6-2-1-5 استفاده از فيوزهاي غير استاندارد يا فيوزهايي كه المان ذوب شونده آن قابل تعويض باشد ممنوع است.

13-6-2-1-6 تعمير و تعويض و ترميم المان عبور جريان در داخل فشنگ فيوزهاي استاندارد به هر نحو و شكلي ممنوع است.

13-6-2-1-7 استفاده از فيوز در تأسيسات انشعاب برق (كنتور) بايد طبق ضوابط شركت برق انجام شود.

13-6-2-2 كليدهاي خودكار مينياتوري

13-6-2-2-1 موارد استفاده كليد هاي خودكار مينياتوري مانند فيوزهاست (رديف 13-6-2-1-1).

13-6-2-2-2 هيچ يك از قسمت هاي برق دار كليدها، از جمله ترمينال هاي آن نبايد در دسترس يا قابل لمس باشد. كليدهاي نوع تابلويي كه ترمينال هاي آن در دسترس است بايد داراي پوشش محافظ باشند.

13-6-2-2-3 در تأسيسات برقي جديد استفاده از كليدهاي مينياتوري نوع پيچي كه بجاي فيوز، در پايه فيوز نصب ميشوند ممنوع است.

13-6-2-2-4 صرفنظر از جريان اتصال كوتاه احتمالي در محل نصب كليدها، بايد طبق آنچه كه در بند (ث) از رديف 13-6-1-2 گفته شد، عمل شود.

13-6-2-3 كليدهاي خودكار (اتوماتيك)

13-6-2-3–1 از كليدهاي خودكار ميتوان به عنوان وسيله حفاظتي در موارد زير استفاده كرد:

الف) حفاظت مدارها و دستگاه ها: در برابر جريانهاي اتصال كوتاه و اضافه بار

تبصره: منظور از حفاظت اضافه بار در كليدهاي خودكار (اتوماتيك)، كليدهايي هستند كه داراي رله قابل تنظيم اضافهبار ميباشند.

ب) تأمين ايمني: درصورت اتصال كوتاه بين يك هادي فاز با بدنه هاي هادي و يا هادي حفاظتي

(PE) و يا هادي حفاظتي – خنثي (PEN) (پيوست شماره 1)

13-6-2-3-2 هيچ يك از قسمت هاي برقدار كليد نبايد در دسترس يا قابل لمس باشند.

13-6-2-3-3 چنانچه از فيوزها بصورت سري بمنظور تأمين قدرت قطع بيش از ظرفيت كليدهاي خودكار استفاده شوند، لازم است مراتب زير رعايت شود:

الف) بين جريان نامي كليدهاي خودكار و فيوز هماهنگي وجود داشته باشد.

ب) فيوز بايد در طرف ورودي كليدهاي خودكار (بالادست) قرار گيرد.

13-6-2-4 كليدهاي مغناطيسي (كنتاكتورها)

13-6-2-4-1 از كليد مغناطيسي براي قطع و وصل، كنترل، فرمان مدار و موارد ديگر با توجه به نوع مصرف كننده مدار، استفاده مي گردد. چنانچه اين كليد به همراه رله حرارتي به كار گرفته شده باشد مي توان از آن بعنوان وسيله حفاظتي در برابر جريان اضافه بار نيز استفاده كرد. براي حفاظت در برابر اتصال كوتاه، همراه اين كليدها بايد از فيوزها يا كليدهاي خودكار استفاده شود و اين وسايل بايد در طرف ورودي كنتاكتورها نصب شوند.

13-6-2-4-2 همراه كليدهاي مغناطيسي مي توان از انواع رله ها، از جمله رله حساس به افزايش و يا كاهش ولتاژ، كنترل فاز، رله هاي كمكي و غيره، استفاده نمود.

13-6-2-5 كليدهاي مجزا كننده زيربِار

13-6-2-5-1 به منظور كنترل، تعمير و سرويس مدار و يا دسِتگاه ها و تجهيزات برقي، بايد كليه مدارهاي خروجي از تابلو، مجهز به نوعي كليد مجزا كننده زيربار در تابلو باشد.

13-6-2-5-2 كليد مجزا كننده زير بار بايد بتواند جريان نامي خود را، كه از جريان نامي مدار كمتر نخواهد بود، قطع و وصل كند و قادر به ايستادگي در برابر جريانهاي اتصال كوتاه احتمالي در محل نصب آن باشد.

13-6-2-5-3 كليد مجزا كننده بايد در طرف ورودي فيوزها يا كليدهاي خودكار محافظ مدار

(بالادست) نصب شود.

13-6-2-5-4 چنانچه كليد مجزا كننده از محل فيزيكي وسيله يا دستگاه تغذيه شونده قابل رؤيت نباشد بايد يك كليد مجزا كننده ديگر را، كه داراي مشخصات كليد مجزا كننده ذكر شده در بالا باشد به صورت تكي و مجزا در نزديكترين محل مناسب از دستگاه نصب كرد.

تبصره: پيش بيني كليد مجزاكننده جهت قطع و وصل برق دستگاه هاي برقي كه در پشت بام ساختمان نصب مي گردند، از جمله براي هواكشها، كولرها و غيره، الزامي است.

13-6-2-5-5 از بعضي از انواع كليدهاي خودكار مي توان به عنوان كليد مجزاكننده نيز استفاده كرد، در اين صورت شرط زير بايد برقرار باشد:

استانداردي كه كليد طبق آن ساخته شده است قابل قبول باشد و اجازه اين كار را صريحاً داده باشد.

تبصره 1: از كليدهاي خودكار مينياتوري ميتوان به عنوان كليد مجزا كننده استفاده كرد.

تبصره 2: از كليدهاي خودكار مينياتوري نبايد به عنوان كليد كنترل مدار (قطع و وصل) استفاده كرد.

تبصره 3: كليد فيوزها (كليدهايي كه فيوزها در آن نقش تيغه هاي كليد را دارند) بايد از نوع قابل قطع زيرِبار باشند، مگر در مواردي كه مدار مجهز به كليد قابل قطع زيرِبار نيز باشد.

تبصره 4: مدارهاي مجهز به كليدهاي مغناطيسي (كنتاكتورها) بايد داراي كليد مجزا كننده در طرف ورودي كنتاكتورها باشند.

13-6-2-6 كليد يا وسيله حفاظتي جريان باقيمانده (RCD)

13-6-2-6-1 از انواع كليدها يا وسايل حفاظتي جريان باقيمانده مي توان براي قطع مدار تغذيه در صورت تماس يكي از هادي هاي برقدار مدار با يكي از موارد زير استفاده نمود:

الف) بدنههاي هادي لوازم و تجهيزات برقي ب) هاديهاي بيگانه كه در تماس با زمين مي باشند پ) هرگونه نشت جريان از مدار به زمين

تبصره: شدت جريان باقيمانده عامل اين نوع وسايل حفاظتي بر حسب مورد استفاده مي تواند از حد چند ميليآمپر تا چند آمپر باشد.

13-6-2-6-2 از انواع كليدها يا وسايل حفاظتي جريان باقيمانده به شرطي كه جريان باقيمانده عامل آن ها بيشتر از 30 ميلي آمپر نباشد، در شرايط عادي و مصارف معمولي مي توان به عنوان وسيله حفاظتي در برابر برقگرفتگي در صورت تماس غير مستقيم استفاده نمود.

13-6-2-6-3 از انواع كليدها يا وسايل حفاظتي گفته شده در رديف 13-6-2-6-2، مي توان در شرايط عادي براي حفاظت در برابر برق گرفتگي در تماس مستقيم (تماس مستقيم بدن با يك هادي برقدار) فقط به عنوان يك حفاظت اضافي استفاده نمود ( بند ج رديف 13-3-1-2). يعني به صرف استفاده از اين وسايل، نمي توان از ديگر خواسته هاي مقررات صرفنظر كرد. بعنوان مثال در برخي موارد مانند تماس همزمان با دو هادي فاز يا يك هادي فاز و هادي خنثي، اين كليدها ممكن است كارآيي نداشته باشند.

13-6-2-6-4 از انواع كليدها يا وسايل حفاظتي جريان باقيمانده در سيستم هاي نيروي TT، TN-S و TN-C-S و IT مي توان استفاده نمود. بنابراين استفاده از اين وسايل بدون هادي حفاظتي

(PE) به طور كلي ممنوع است. در سيستم TN-C استفاده از كليدها و وسايل جريان باقيمانده فقط با اضافه كردن هادي حفاظتي به قسمتي از مدار كه تحت پوشش كليد يا وسيله حفاظتي مي باشد و تبديل آن قسمت از مدار به TN-S ممكن خواهد بود.

13-6-2-6-5 استفاده از كليدها يا وسايل حفاظتي جريان باقيمانده، نصب وسايل حفاظتي در برابر جريان هاي اضافه بار و اتصال كوتاه (كليد خودكار اتوماتيك- كليد خودكار مينياتوري- فيوز) را منتفي نمي نمايد.

تبصره: بعضي از انواع كليدها يا وسايل حفاظتي جريان باقيمانده ممكن است با كليدهاي خودكار اتوماتيك و يا كليد خودكار مينياتوري، بصورت اشتراكي يك واحد تشكيل دهند.

13-6-2-6-6 كليد يا وسيله حفاظتي جريان باقيمانده بايد آخرين وسيله اي باشد كه در طرف مصرف مدار يعني بعد از كليد مجزاكننده، فيوز و كليد خودكار اتوماتيك يا كليد خودكار مينياتوري هركدام كه وجود داشته باشند، نصب مي شود.

تبصره: اگر كليد يا وسيله حفاظتي جريان باقيمانده با كليد خودكار اتوماتيك يا كليد خودكار مينياتوري به صورت اشتراكي يك واحد را تشكيل داده باشد، بايد مانند بالا، آخرين وسيله حفاظتي نصب شده در طرف مصرف مدار باشد.