13-2 كليات

13-2- 1 دامنه كاربرد

13–2–1–1 تأسيسات برقي ساختمان هاي مربوط به كاربري هاي زير، كه از سيستم نيروي TN (پيوست شماره 1) استفاده خواهند كرد، بايد با رعايت مفاد اين مقررات و ساير مباحث مقررات ملّي ساختمان و نيز آييننامه ها و استانداردهاي ذكر شده در رديف 13-1-3 اجرا شوند:

الف) مسكوني ب) تجاري پ) اداري ت) درماني ث) آموزشي ج) عمومي چ) صنعتي

ح) نمايشگاه هاي دائمي و موقت، پارك هاي تفريحي، كارگاه هاي ساختماني خ) كشاورزي و دامداري

• هرگونه ساختماني كه مقررات مخصوصي براي تأسيسات برقي آن وضع نشده باشد
• ساختمان هاي ويژه حياتي، بسيار زياد حساس و زياد مهم كه نمونه هاي آن ها مشخصاً در مبحث 21 مقررات ملّي ساختمان آمده است.

13–2–1–2 اين مقررات موارد زير را در برميگيرد:

الف) تأسيسات سيم كشي سيستم هاي جريان متناوب با ولتاژ تا 1000 ولت مؤثر

• تأسيسات سيم كشي سيستم هاي جريان متناوب با ولتاژ بيش از 1000 ولت مؤثر (به جز سيم كشي داخلي دستگاه ها)، كه از سيستم هاي فشار ضعيف تا 1000 ولت تغذيه مي كنند، مانند چراغ هاي تخليه الكتريكي در گازها

تبصره: در اين مقررات سيستم هاي جريان متناوب با ولتاژ 11، 20 و 33 كيلوولت، فشار متوسط و ولتاژهاي 63 كيلوولت و بالاتر فشارقوي ناميده مي شود.

پ) تأسيسات سيم كشي كليه سيستم هاي مربوط به لوازم و دستگاه هايي كه مقررات خاصي براي آن ها وضع نشده باشد.

• تأسيسات سيم كشي و كابل كشي سيستم هاي جريان ضعيف ثابت وسايل ارتباطي، انتقال علائم و فرمان و مشابه آن ها به استثناي سيم كشي هاي داخلي دستگاه ها

تبصره: در طراحي و اجراي شبكه فشار متوسط و فشار قوي (شبكه شهري )، آيين نامه ها، استانداردها و دستورالعملهاي شركت برق رديف 13-5-1-1 معتبر و نافذ ميباشد.

13–2–1–3 اين مقررات موارد زير را در بر نميگيرد:

الف) تأسيسات صاعقه گير ساختمان ها

ب) مواردي كه براي آن مقررات خاص وضع شده باشد (از قبيل پست هاي برق فشارقوي، پالايشگاه هاي نفت و گاز، تأسيسات خاص نظامي و غيره).

13–2–2 هدف

هدف از تدوين اين مقررات تأمين ايمني افراد و نيز سلامت ساختمان، سلامت تأسيسات، تجهيزات و محتويات آن، آسايش ساكنين و در عين حال ايجاد شرايطي است كه در آن تجهيزات و دستگاههاي مورد استفاده به نحوي صحيح و رضايتبخش كار كنند.

13-2-3 تعاريف عمومي

در اين مقررات اصطلاحاتي با تعاريف زير ارائه شده اند:

13–2–3–1 انواع سيستم اتصال زمين

اتصال زمين براي حفاظت جان انسان و حيوان، تأمين شرايط كاركرد صحيح تأسيسات برقي و حفاظت سيستم هاي آن و غيره بكار مي رود و شامل انواع زير است:

الف) سيستم اتصال زمين ايمني ب) سيستم اتصال زمين حفاظت سيستم پ) سيستم اتصال زمين عملياتي ت) سيستم اتصال زمين صاعقه گير 13–2–3–2 تجهيزات الكتريكي

وسايل، لوازم، دستگاه ها و مصالحي اند كه براي توليد، انتقال، توزيع يا مصرف انرژي الكتريكي به كار مي روند. از جمله مولدها، دستگاه هاي برقي، لوازم تابلويي، وسايل اندازه گيري، وسايل حفاظتي، مصالح و لوازم سيستم هاي سيم كشي و دستگاه هاي مصرف كننده انرژي الكتريكي، لوازم و تجهيزات سيستم هاي جريان ضعيف و سيستم هاي انتقال اطلاعات داده و غيره.

13–2–3–3 تأسيسات برقي

مجموعه اي است از تجهيزات الكتريكي (رديف 13-2-3-2) به هم پيوسته براي انجام هدف يا اهداف معين كه داراي مشخصه هاي هماهنگ و مرتبط باشند.

13–2–3–4 تجهيزات الكتريكي دستي

تجهيزاتي هستند قابل حمل كه در هنگام استفاده عادي در دست گرفته مي شوند و در آن ها موتور، در صورتي كه وجود داشته باشد قسمتي جدا نشدني از تجهيزات را تشكيل مي دهد.

13–2–3–5 تجهيزات الكتريكي نصب ثابت

تجهيزاتي هستند كه به نگهدارنده هايي محكم شده باشند يا به نحوي ديگر در محل معيني محكم و ثابت شده باشند.

13–2–3–6 مدار (مدار الكتريكي در تأسيسات)

مجموعه اي از اقلام و لوازم و تجهيزات الكتريكي در يك تأسيسات كه از منبع واحدي تغذيه شده و به كمك وسايل حفاظتي واحدي در برابر اضافه جريان ها، اضافه يا كاهش ولتاژها و غيره حفاظت شده باشد.

13–2–3–7 الكترود زمين

يك قطعه يا قسمت هادي يا گروهي متشكل از قطعات هادي كه در تماس مستقيم و مدفون در زمين بوده و با آن اتصال الكتريكي برقرار ميكند.

13–2–3–8 الكترودهاي زمين مستقل

از نظر الكتريكي، الكترود زمين مستقل الكترودهايي هستند كه فاصله آن ها از همديگر به قدري است كه در صورت عبور حداكثر جريان از يكي از آن ها، پتانسيل (گراديان ولتاژ) ساير الكترودها به نحوي قابل ملاحظه تغيير نكنند.

13–2–3–9 زمين (جرم كلي زمين)

جرم هادي زمين است كه پتانسيل همه نقاط آن به طور قراردادي برابر صفر انتخاب ميشود.

جرم كلي زمين را ميتوان داراي خواص زير دانست:

الف) آن را مانند شينه اي با مقطع بزرگ فرض كرد كه مقاومت بين هر دو نقطه آن عملاً نزديك به صفر است.

ب) وصل شدن به جرم كلي زمين تنها از راه الكترود زمين امكان پذير است.

پ) اتصال الكترود زمين به جرم كلي زمين هميشه همراه با مقاومتي است كه همان مقاومت اتصال به زمين و يا مقاومت الكترود زمين و يا بطور خلاصه مقاومت زمين است.

13–2–3–10 بدنه هادي (دستگاه ها و تجهيزات الكتريكي)

بدنه هاي هادي (فلزي) مربوط به دستگاه ها و تجهيزات الكتريكي كه مي توان آن ها را لمس نمود و بطور عادي برقدار نيستند اما در حالت وجود اتصالي، ممكن است برقدار شوند.

13–2–3–11 قسمت هاي هادي بيگانه و يا بدنه هاي هادي بيگانه

قسمت هاي هادي اي است كه جزء تأسيسات الكتريكي نمي باشد ولي قادر است پتانسيلي را كه معمولاً پتانسيل زمين است در معرض تماس قرار دهد و در اثر بروز اتصالي برقدار گردد. قسمت ها و يا بدنه هادي بيگانه از جمله عبارتند از:

الف) اسكلت فلزي و قسمت هاي فلزي ساختمانها

ب) لوله هاي فلزي گاز، آب، تأسيسات برودتي و حرارتي و ساير سيستم هاي تأسيسات مكانيكي و كليه لوازم ديگر غيربرقي كه ممكن است در اثر بروز اتصال الكتريكي برقدار شون د. (مانند رادياتورهايي كه متصل به لوله هاي فلزي تأسيسات حرارتي هستند و غيره) پ) كف ها و ديوارهاي غير عايق 13–2–3–12 هادي هاي برق دار

هر سيم يا هادي ديگري كه با نيت برقدار شدن آن در بهره برداري عادي مورد استفاده قرار مي گيرد و شامل هادي خنثي نيز مي باشد ولي بطور قراردادي هادي مشترك حفاظتي – خنثي (PEN) را شامل نميشود.

13–2–3–13 هادي خنثي (N)

هادي اي است كه به نقطه خنثي سيستم نيرو وصل بوده و مي توان در انتقال انرژي الكتريكي از آن استفاده كرد.

13–2–3–14 هادي حفاظتي (PE)

هادي حفاظتي (PE)، كه براي حفاظت در برابر برق گرفتگي لازم مي باشد و هريك از اجزاي زير را از نظر الكتريكي به هم وصل مي كند:

الف) بدنه هاي هادي ب) ترمينال اصلي اتصال زمين پ) نقطه زمين شده منبع تغذيه ت) نقطه خنثي مصنوعي

13–2–3–15 هادي مشترك حفاظتي – خنثي (PEN)

هادي اي است زمين شده كه به صورت اشتراكي هر دو وظيفه هادي هاي حفاظتي (PE) و خنثي (N) را انجام دهد.

13–2–3–16 هادي هم بندي براي هم ولتاژ كردن

هادي حفاظتي اي است كه هم بندي براي هم ولتاژ كردن را تضمين مي كند.

13–2–3–17 هم بندي براي هم ولتاژ كردن

برقراري اتصال هادي بين كليه اجزاي فلزي است كه پتانسيل بدنه هاي هادي و قسمت هاي هادي بيگانه مختلف را اساساً به يك سطح ولتاژ مي آورد.

13–2–3–18 ترمينال يا شينه اصلي اتصال زمين

ترمينال يا شينه اي است كه براي اتصال هادي هاي حفاظتي (PE)، هادي خنثي (N)، هادي هاي حفاظتي- خنثي (PEN)، هادي هاي هم بندي اصلي براي هم ولتاژكردن، هادي هاي هم بندي سيستم اتصال زمين صاعقه گير و سيستم اتصال زمين عملياتي (در صورت وجود آن ها) پيش بيني و نصب مي شود.

13–2–3–19 مقاومت كل اتصال زمين (مقاومت كل زمين) مقاومت بين ترمينال اصلي اتصال زمين و جرم كلي زمين است.

13–2–3–20 جريان مجاز (جريان مجاز حرارتي يا جريان اسمي يك هادي) حداكثر جرياني است كه بطور مداوم در شرايط تعيين شده، بدون اينكه دماي وضعيت تعادل يك هادي از ميزان معيني تجاوز نمايد، مي تواند از آن عبور كند.

در مورد هادي ها (سيم يا كابل) جريان اسمي همان جريان مجاز حرارتي است.

13–2–3–21 جريان اضافه بار (يك مدار)

اضافه جرياني است كه علاوه بر جريان اسمي در مداري برقرار مي شود كه از نظر الكتريكي آسيب نديده باشد.

13–2–3–22 جريان اتصال كوتاه

اضافه جرياني است كه در نتيجه بروز اتصالي با امپدانسي بسيار كوچك بين هادي هاي برقدار سيستم نيرو و هادي حفاظتي كه در شرايط عادي داراي اختلاف پتانسيل ميباشند، ايجاد شود.

13–2–3–23 اضافه جريان هرجرياني كه بيش از جريان اسمي باشد.

13–2–3–24 جريان باقيمانده

اين جريان جمع برداري مقادير لحظه اي جريان هايي است كه از همه هادي هاي برقدار يك مدار معين در يك نقطه از تأسيسات برقي عبور مي كند، اين جريان را گاهي به اشتباه (جريان به زمين و يا جريان نشت به زمين) نيز خواندهاند.

13–2–3–25 جريان برق گرفتگي

جرياني استكه از بدن انسان يا حيوان عبور كند و مشخصه هاي آن به نحوي باشد كه احتمالاً موجب برقگرفتگي شود.

13–2–3–26 جريان نشتي

جرياني است كه بين مداري كه از نظر الكتريكي آسيب نديده است با زمين يا بدنههاي هادي بيگانه، برقرار شود.

اين جريان ممكن است داراي مؤلفه اي خازني باشد كه شامل جريان هاي مربوط به خازن هايي است كه به صورت طبيعي در مدار موجود مي باشد.

13–2–3–27 برق گرفتگي

پديده اي است مربوط به آسيبهاي عضلاني كه در نتيجه عبور جريان الكتريكي از بدن انسان يا حيوان به وجود مي آيد.

13–2–3–28 تماس مستقيم

تماس اشخاص و حيوانات با هر يك از هادي هاي فاز مي باشد.

13–2–3–29 تماس غير مستقيم

تماس اشخاص و حيوانات با بدنههاي هادياي است كه در شرايط بروز اتصالي، برقدار شدهاند.

13–2–3–30 فيوز

وسيله اي است كه اگر شدت جريان آن از مقدار تعيين شده در مدت زمان معين بيشتر شود، از طريق ذوب يك يا چند المانِ خود، مداري را كه در آن قرار گرفته است باز ميكند.

13–2–3–31 كليد جداكننده (ايزولاتور- مجزا كننده)

يك وسيله مكانيكي قطع و وصل است كه در حالت قطع، فاصله جدايي لازم را بين كنتاكت ها به وجود مي آورد.

كليد جداكننده قادر است فقط هنگامي يك مدار را قطع يا وصل كند كه جريانهاي قابل اغماض برقرار شده يا قطع شوند و يا تغيير قابل ملاحظه اي بين ولتاژ دو سر هر يك از قطب هاي كليد جداكننده ايجاد نشود.

همچنين كليد جداكننده مي تواند جريان هايي را در شرايط عادي از مدار عبور دهد و براي زماني مشخص جريان هايي را در شرايط غير عادي مانند اتصال كوتاه تحمل كند.

13–2–3–32 كليد جداكننده زيرِ بار (كليد ايزولاتور زيرِ بار)

كليدي است كه هر دو خاصيت مربوط به كليدهاي جداكننده و قطع بار را دارا باشد.

13–2–3–33 كليد فيوز جداكننده

كليد جداكننده اي است كه در آن فشنگ فيوز و يا نگهدار (پايه ) فيوز همراه با فشنگ فيوز، كنتاكت هاي متحرك كليد جداكننده را تشكيل مي دهد (كليد فيوز چاقويي بدون محفظه جرقه گير).

13–2–3–34 كليد فيوز قطع بار

كليد قطع باري است كه در آن فشنگ فيوز و يا نگهدار (پايه ) فيوز همراه با فشنگ فيوز، كنتاكت هاي متحرك كليد قطع بار را تشكيل مي دهد (كليد فيوز چاقويي با محفظه جرقهگير).

13–2–3–35 كليد قطع بار

يك وسيله مكانيكي قطع و وصل است كه قادر به وصل، عبوردادن و قطع جريان برق مدار در شرايط عادي مي باشد. شرايط عادي ممكن است شامل وضعيتي با اضافه بارهاي مشخص باشد و همينطور براي زماني مشخص جريان هايي را در شرايط غير عادي مدار مانند اتصال كوتاه تحمل كند.

13–2–3–36 كليد فيوز جداكننده و قطع بار

كليد فيوزي است كه هر دو خاصيت مربوط به كليد فيوزهاي جداكننده و قطع بار را دارا باشد (كليد فيوز با بدنه نوع بسته و با محفظه جرقهگير).

13–2–3–37 كليد خودكار (كليد اتوماتيك)

وسيله مكانيكي قطع و وصل خودكار جريان است كه قادر است در شرايط عادي مدار، جريان هايي را وصل يا قطع كند و يا از خود عبور دهد و در شرايط مشخص ولي غيرعادي مدار مانند اتصال كوتاه، جريان هايي را وصل و قطع كند يا به مدتي كوتاه از خود عبور دهد. اين نوع كليد مجهز به وسايلي است كه مي تواند جريان هاي غيرعادي (اضافه بار، اتصال كوتاه) را به طور خودكار قطع كند.

13–2–3–38 كليد خودكار (كليد اتوماتيك) محدودكننده جريان اتصال كوتاه كليد خودكاري است كه در برابر عبور جريان هاي بسيار بالا، سريع عمل كرده و در زماني كوتاه تر از يك چهارم تناوب جريان، قبل از آنكه شدت جريان احتمالي به حداكثر خود برسد، جريان را قطع و جرقه آن را خاموش كند.

13–2–3–39 ولتاژ تماس

ولتاژي است كه به هنگام بروز خرابي در عايق بندي، بين قسمت هايي كه همزمان قابل لمس مي باشند، ظاهر شود.

الف) از اين اصطلاح فقط در ارتباط با حفاظت در برابر تماس غيرمستقيم استفاده ميشود.

ب) در بعضي موارد، مقدار ولتاژ تماس ممكن است به وسيله امپدانس شخصي كه در تماس با اين قسمت ها است ، به مقداري قابل ملاحظه تحت تاثير قرار گيرد.

13–2–3–40 قطعاتي كه در آنِ واحد در دسترس اند

هادي ها يا اجزايي از هادي هستند كه همزمان توسط يك شخص، يا يك حيوان، قابل لمس باشند.

قطعات زير ممكن است در آنِ واحد در دسترس باشند:

الف) قسمت هاي برقدار ب) بدنه هاي هادي پ) قسمت هاي هادي بيگانه ت) هادي هاي حفاظتي ث) الكترودهاي زمين 13–2–3–41 دسترس

منطقه اي است كه حدود آن از سطح محل فعاليت يا رفت و آمد عادي افراد بدون هر گونه كمك ابزاري، قابل لمس باشد (شكل شماره 13-2-3-41).

شكل 13–2–3 –41 طرحواره نمايش منطقه دسترس

13–2–3–42 حد گذشت

مقادير مرزي پارامترهاي الكتريكي كه عبور از آنها مجاز نميباشد.